[T:36v]

REGULARES SOLIS.

Martius 4. Aprilis 7. Maius 2. Iunius 5.

Iulius 7. Augustus 3. September 6. October 1.

November 4. December 6. Ianuarius 2. Februarius 5.

De cyclo lunari, et quomodo⁸⁷ inveniatur.

Cyclus lunaris, sive aureus numerus, continet spatium 19 annorum solarium (ut dictum⁸⁸ est) in quo complentur lunationes⁸⁹ ferme 235. Ut igitur habeas hunc cyclum, ad annum salutis propositum; adde numero annorum currentium unitatem. Et totum divide per 19. Nam, quod superest, indicat numerum cycli instantis. Exempli gratia: quoniam nunc instat annus 1567 hic numerum cum unitate conficit 1568 qui divisus per 19 exhibet in quotiente 82 ac residuat 10. Igitur cyclus lunaris huius annis est 10 et litera Martirologii⁹⁰, per quam profertur aetas Lunae, est 10 in alphabeto, hoc est K. Hic cyclus in kalendario indicat diem coniunctionis luminarium: quamvis sedes coniunctionum, propter praedictam retrocessionem annuam, scilicet horae 1 minutias 28 secundas 31/4 hac tempestate retrocesserunt per 4 dies. De hoc numero meminit Aratus in Phaenomenis. Et Ruffus Festus eius interpres dicit hunc a Metone adinventum, sumptumque ab antiquissimo Harpalo.

[T:37r] De coniunctionibus Solis, et Lunae.

Aureus numerus in kalendario indicat, ut dixi, diem coniunctionis luminarium. Sed hac tempestate a loco aurei numeri retrocedendum est per 4 dies, sive 5 inclusive. Hic numerus primum a Iulio Caesare in Fastis locatus est, posita unitate ad kalendas Iani. Deinde ab hebraeis, ac priscis latinis, posito ibi 19 numero. Demum ab Eusebio Caesariensi Episcopo, ab Alexandrinis, et a Dionysio instauratus habens ibidem ternarium, quo nos in nostris kalendarijs utimur. Un[S:36]de, si a nostris numeris singulis subtrahatur binarius, supererunt numeri Iuliani. Si minuatur ternarius, relinquentur numeri hebraici, assumptis 19 ubi subtractio fieri nequit. Et 19 substitutis pro zifra.

De distributione lunationum.

Cum cyclus lunaris comprehendat 19 annos solares, ut dictum est, in quo spacio⁹¹ peraguntur 235 ferme lunationes; iam tales anni solares rediguntur ad totidem annos lunares hac ratione⁹². Duodecim anni lunares continent singuli 12 lunationes. Sic faciunt lunationes 144⁹³. Item 7 reliqui singuli habent lunationes 13 et ideo in totum lunationes 91. Atque ita omnes anni lunares 19 comprehendunt lunationes 235. Et illi 7 anni dicuntur embolismi: et ponuntur in ordine cycli 3 6 8 11 14 17 19. Unde versus, Christus, factus, [T:37v] homo, levat, omnia, reddita, trono. Totidem scilicet dictionum, quot sunt embolismi. Nam quota⁹⁴ est prima litera huius dictionis, Christus, in alphabeto, scilicet c tertia: totus in ordine annorum cycli, hoc est tertius annus est embolismus. Et sic in caeteris dictionibus. Item versus, Mobilis, ibo, cofis, ace, liber, habeto⁹⁵, coaevum. Totide⁹⁶ dictionum embolismorum locos indicantium. Cum primae dictionis prima litera M sit 12 in alfabeto⁹⁷; iam lunatio primi embolismi, in 3 scilicet anno tribuitur duodecimo mensi, scilicet, Decembri. Cunque b prima litera secundae syllabae dictionis eiusdem sit 2 in alphabeto; iam lunatio praefata incipit in 2 die dicti mensis. Idemque faciendum in caeteris singulis dictionibus. Sed nota, quod annus in hoc casu, incipiendus est a Septembri. Unde incipit epacta, et regulares lunares, ut dicam. Item impari mensi datur lunatio 30. Pari autem lunatio 29 dierum ut maiori numero detur maius spacium⁹⁸: et ut crementum unius, suppleat defectum alterius. Cum lunatio poscat sibi 29 dies ac dimidium.

De dispositione auri numeri.

Post haec tradendus est modus locandi, aut restituendi aurei⁹⁹ numeri in kalendario. Quae regula continetur in sequentibus metris quos Io. Sacroboscus fecit. Robertus Lingoniensis transtulit aliquan[T:39r]tum mutatos in suum Computum. Et Campanus, ut erant in suum.

Sequuntur¹⁰⁰ versus:

[S:37]

Qui versus non indigent expositione. Sed possumus id idem efficere, si subtrahamus undecim, assumptis 19 ubi subtractio fieri non potest. Et si nihil supersit, substitutis 19. Robertus autem miscuit istam regulam cum regula Io. Sacroboschi¹⁰⁴. Praecepit enim, [T:39v] si numerus non sit maior, quam 11 ut addantur octo. Quando autem maior, ut subtrahantur undecim. Atque hoc modo, illic vitat laborem abiiciendi, hic assumendi 19. Laudandus quidem tali artificio. Sed in discussione iunctionum et embolismorum, tam ipse, quam Campanus, et Ioannes sunt nimium curiosi: praesertim cum Ecclesia procedat per integros dies. Mihi vero satis est ostendisse convenientiam 19 annorum¹⁰⁵ solarium cum totidem lunaribus: permisso interim situ auri numeri, sicut disponitur per dictos versus in kalendario. Item retrocessionem sedium aequinoctiorum, et lunationum, secundum calculum Alfonsi: quem omnes astronomi sequuntur¹⁰⁶. Nam disserere de suppositione, Albategni, vel Tebitii, supervacuum esse duxi.

De epacta, et eius inventione.

Epacta nihil aliud est, quam excrescentia¹⁰⁷ solaris anni super lunarem, hoc est, dierum 365 supra dies 354. Et ideo primus cycli lunaris annus¹⁰⁸ nullam habet epactam, cum excrescentia¹⁰⁹ nondum praecesserit. Sicut primus cycli solaris annus nihil habet concurrentium, cum dies post integram hebdomadam abundans nondum praecesserit. Unde errant, qui primo cycli lunaris anno undecim dant¹¹⁰ pro epacta, quae danda est secundo. Ut igitur epactam anni propositi invenias, quaere cyclum lunarem talis anni: et eius [T:40r] numerum multiplica per 11 (prius unitate subtracta) et productum partire per 30, nam residuum indicat epactam¹¹¹ anni propositi. Exempli gratia, nunc in anno salutis instanti, cyclus lunaris est 10 hinc minuo unitatem, et supersunt 9 quod multiplico per 11 et proveniunt¹¹² 99 quem numerum partior in 30 et [S:38] supersunt 9 epacta scilicet anni instantis. Vel, si vis per epactam alicuius anni comperire¹¹³ epactam anni sequentis; minue ab ea 19 assumptis 30 si subtractio fieri nequit: sic enim superest epacta sequentis anni. Vel adde propositi anni epactae 11 abiectis 30 si aggregatum excesserit 30 et conflabis epactam sequentis anni. Vel sic partire cyclum lunarem anni propositi per 3 et si superest unum, minue a numero ipsius cycli unitatem: si duo, adde eidem numero 9. Si superest nihil; adde ipsi numero 19 abiectis tamen 30 cum summa tricenarium excedit. Sic enim supererit¹¹⁴, vel conflabitur numerus epactae anni propositi. Vel sic: vide quota sit Luna ad 22 diem Martii, secundum situm aurei numeri. Talis enim erit numerus epactae instantis anni. Mutatur autem epacta ad initium Septembris, quamvis aureus numerus mutetur ad Ianuarii¹¹⁵ principium. Namque epacta est inventio graecorum, qui annum indidem exordiuntur.

De regularibus Lunae.

Initium regularium Lunae sumitur a Septembri: [T:40v] quia ibi¹¹⁶ innovatur epacta. September habet 5 pro regulari: quoniam scilicet Luna quinta est in initio Septembris in anno primo cycli lunaris, quamquam tunc aureus numerus est 19 quoniam exordium capit ab initio anni sequentis, ad kalendas Ianuarii. Iunge igitur 5 regulares Septembri cum 30 qui est numerus suorum dierum. Et fiunt 35 hinc minue Lunam Septembris, scilicet 30 et supersunt 5 regulares, scilicet Octobris. Item iunge 5 cum 31 numero dierum Octobris: et fiunt 36 hinc minue Lunam Octobris scilicet 29 et supersunt 7 regulares scilicet Novembris. Et sic faciendum successive per singulos menses usque ad Augustum. Vel sic. Quota est Luna in kalendis singulorum mensium, in anno primo cycli lunaris (initio sumpto a kalendis Septembris praecedentis) tot sunt regulares lunares ipsius mensis.

De aetate Lunae.

Si vis habere aetatem Lunae in principio cuiuspiam mensis: coniunge regulares lunares talis mensis cum epacta propositi anni, abiectis 30 si summa tricenarium excedat. Nam aggregatum indicat aetatem Lunae in primo die talis mensis. Fallit tamen regula in aliquibus locis de qua fallacia traduntur¹¹⁷ versus.

[T:41r] Sed nostra tempestate sunt addendi 4 numero aetatis lunaris praedicto modo inventae. Nam regula dat aetatem Lunae secundum sedem aurei numeri in kalendario. Quod si velis aetatem Lunae ad datum diem men[S:39]sis; quaere per modum praedictum lunarem aetatem in principio mensis: et ei numero iunge numerum dierum de mense elapsum, abiecta lunatione mensis, scilicet summa lunationem excedit. Et habebis numerum aetatis instantem.

De loco Lunae in zodiaco.

Si vis scire in quo signo sit Luna, eius aetatem duplica et duplicatam partire per quinque. Nam ex divisione prodibunt signa, et in residuo quintae partes, quantum scilicet Luna tunc distat a Sole. Ex qua regula, per experimentum scies, quod sicut in luminarium coniunctione Luna est in eodem loco cum Sole: sic in prima quadratura (quia tunc aetas eius habet dies 71/2) distat a Sole per tria signa. In plenilunio autem, quoniam est ferme 15 distat per sex signa: quoniam opponitur ei per diamentrum¹¹⁸ . In 2 vero quadratura (quando est dierum 221/2) distabit per novem signa.

Quandiu¹¹⁹ Luna luceat.

Quod si scire lubet, quot horas Luna luceat: tunc aetatem Lunae, si non excedat 15 aut si excedit; eius complementum ad 30 multiplica per 4 et productum [T:41v] partire per quinque. Sic enim exibunt horae, et quintae partes horae, quibus lucet. Namque (ut ait Plinius) Luna lucet in dies addens horae dodrantem, et semunciam¹²⁰: quod est paulo minus, quam quatuor quintae unius horae. Aliter multiplica id idem, quod dixi, per 5 et productum partire per 6. Ita enim prodibunt horae et sexantes horarij, quantum Luna lucet. Namque, ut alibi scribit idem Plinius, tempus dicti luminis crescit in dies per dextantem, et sicilicum: quod est paulo plus quam quinque sextae unius horae.

Hic attende, ingeniose lector, quod ex his duabus regulis prima respicit motum primum simpliciter: reliqua vero includit additamentum motus lunaris. Et utrobique intelligendum est de horis temporalibus: quarum 12 semper consummant noctem vel diem, quantacunque sit. Quae praecepta, sicut et Plinii verba, non sunt ad vivum resecanda. Praesertim¹²¹ cum tale tempus lunaris fulsionis (quae vespertina est in crescente: matutina vero in decrescente) cum velocitate Lunae ac latitudine septentrionali crescat: decrescat vero, cum tarda est ac meridionalis. Igitur ex pliniano calculo, experieris Lunam in omni plenilunio lucere 12 horas temporales, hoc est totam noctem, quantacunque sit. In omni quadratura, sex horas, hoc est, dimidium noctis. Cum Luna quinta est, aut 25 per quattuor horas, hoc est trientem noctis. Si 4 aut 26 per tres horas, quadrantem scili[T:42r]cet noctis, ut calculus primae regulae iudicat¹²². Nam altera regula videtur addere tempori per primam comperto, quasi vicesimam quartam ipsius partem, quantum ferme Luna contranititur primo motui.

[S:40] De clavibus festorum, et earum inventione¹²³.

Numerus clavium, per quas inveniuntur festa mobilia, cum cyclo lunari procedit: neque inferior est, quam undecim, quasi ab epacta ortum habeat: neque maior, quam 39. Nam ascensus Paschae fit ex numero dierum lunationis Aprilis, et ex numero minimo clavium, scilicet undecim, quantum distat infimum Pascha a sede clavis: atque ita maxima clavis debuit habere 40 dies: sed subtrahitur unitas: quoniam eius numerus desinit pridie festi. Et quoniam infimum Pascha cadere non potest, nisi in annum, cuius aureus numerus sit 16 propterea talis annus (qui sortitur infimam 14 Lunam post aequinoctium vernum, quae semper praecedit paschalem dominicam) habet infimum clavium numerum¹²⁴, scilicet 11 quem authores primi fecerunt minimo epactae numero parem: ut infimum festum tanto a sede suae clavis distaret. Sequentes autem claves fiunt per additionem¹²⁵ continuam 19. Ita, ut si summa excedat 39 quae maxima clavis est, abiiciantur 30 et teneatur reliquum pro cla[T:42v]ve: quamvis ubi ad aurei exordium redieris, clavis sit 26. Vel sic: minue a clave semper 11. Nam relictum (assumpto tricenario, ubi subtractio fieri nequit) erit clavis sequentis anni. Sed adde 30 relicto, si fuerit inferius gradus 11. Vel sic: partire aureum numerum per quinque in anno proposito. Et si supersit unitas; adde aureo numero 25. Si supersint 2 adde 3. Si supersint 3 adde 31. Si supersint 4 adde 19. Si nihil supersit, adde 7. Sic enim conficies numerum clavium ipsius anni. Si tamen summa excedat 39 abiicito 30 tenens reliquum. Vel sic multiplica aureum numerum anni propositi per 19 et producto adiice semper 7 summam vero partire per 30. Nam relictum a divisione, erit clavis anni propositi: quae si minor sit undenario, adiiciantur 30 nam aggregatum erit clavis quaesita. Vel sic: semper a numero 26 subtrahe anni propositi epactam, assumptis¹²⁶ 30 si subtractio¹²⁷ fieri nequeat. Nam relictum erit clavis talis anni. Sed si supersit minus, quam 11 appone 30 et accipe aggregatum. Vel sic: minue aureum numerum anni propositi de 20 et residuum partire per 3. Si superest 1 residuo praedicto iunge 37. Si supersunt 2 iunge 17. Si supersit nihil, iunge 27 et conflabis clavem talis anni. Sed si summa excedat 39 abiice 30 tenens reliquum pro clave quaesita. Sic habes regulas seu modos sex comperiendi claves, ad curiositatem potius, quam ad ne[T:43r]cessitatem spectantes.

De clavium aequatione.

Numera in kalendario ab 11 die Martii numerum tuae clavis per singulos dies: et si desinis in literam a aequatio tunc nihil est. Secus vero, numera sequentes dies usque ad a inclusive: et tantus erit nu[S:41]merus aequationis. Vel sic: a clave anni propositi subtrahe 11 et residuum partire per 7 et quod¹²⁸ superest, aufer de quinque (appositis 7 si aliter fieri nequit subtractio¹²⁹) et quod remanet erit aequatio clavium. Ab hac aequatione subtrahe concurrentes anni propositi, assumpto septenario, si aliter subtractio fieri nequeat: et residuum, vel 7 si nihil supersit, iunge cum clave anni tui. Nam aggregatum erit clavis aequata talis anni.

De festis mobilibus inveniendis.

In primis statuendae sunt sedes clavium in kalendario pro singulis festis. Clavis Septuagesimae 7 Ianuarii. Clavis feriae 4 Cinerum 24 Ianuarii. Clavis Paschae 11 Martii. Clavis Ascensionis 19 Aprilis. Claves¹³⁰ Pentecostes 29 Aprilis. Clavis Corporis¹³¹ Christi 10 Maii. Cum quaeris itaque horum festorum quodlibet, numera in kalendario, ab eius sede clavem aequatam. Nam desines in diem ipsus¹³² festi quaesiti. Verum in anno bissextili Septuagesima, ac etiam feria quarta Cinerum, si intra [T:43v] Februarium ceciderit, celebranda erit postridie, quam numerando desieris. Quod si utaris clave simplice, hoc est, non aequata: post eum diem, in quem numerando desieris, expectandus est dies sequens dominicus pro Septuagesima: pro Paschate, pro Pentecoste. Sed pro Quadragesima capiatur¹³³ prima 4 feria. Pro Ascensione demum, aut pro Corpore Christi, prima feria quinta. Sicuti facere consuevimus in ipsa festorum mobilium tabula: in qua sub aureo numero currentis anni quaerimus primam literam dominicalem, e cuius directo habemus Pascha, et caeteras observationes. Et in anno bissextili, e duabus literis posteriorem: procrastinantes tunc Septuagesimam, ac Quadragesimam in Februario cadentem per unum diem.

De institutione Paschatis.

Sed haec variatio festorum dependet a celebratione Paschae. Nam Phase, id est, transitum Domini, celebrari, et agnum immolari 14 die mensis primi, praecepit Dominus per Moysem hebraeis, Exodi 12. Levitici 23. Numeri 9 et 18 Deuteronomii. 16 Esdrae. 6 Ezechias autem Rex eandem solennitatem¹³⁴ obsoleta, magnis sumptibus restitutam instauravit, ut patet Paralipomenon 30. Iosias Rex in eadem solennitate¹³⁵ largitus est populo pecudum capita 30 millia, boum tria millia.

Itaque asiani olim 14 luna mensis primi, in feria quali[T:44r]bet, celebrabant¹³⁶ Pascha, ita sibi traditum a Ioanne apostolo referentes. Latini vero post 14 lunam diem dominicum expectabant, normam talem a Petro apostolo Marcum evangelistam, seque a Marco accepisse asserentes. Alii statum festum ponebant, donec Pius primus Papa statuit hoc festum dominico die post 14 lunam¹³⁷ mensis primi celebrandum. Itaque Herme[S:42]tem heliopolis episcopum oraculo tunc admonitum, ut fieret, fuitque praeceptum hoc in Nicena Synodo per Sylvestrum et Constantinum congregeta, confirmatum. Sed primi mensis exordium Anatholius Laodinensis episcopus anno salutis 280 Dionysius abbas anno Domini 500, Beda presbyter anno salutis 700 declaraverunt esse ipsum vernum aequinoctium. Igitur ubicunque ab octavo die Martii in kalendario reperitur anni propositi aureus numerus, ille est index lunae paschalis. Et a tali die numerando 14 lunam¹³⁸ semper desines¹³⁹, aut in 21 diem dicti mensis (ubi Dionysius praedictus statuit aequinoctii locum) aut post eum diem. Nota igitur diem 14 lunae: nam proxime sequens dominica erit Pascha. Neque obstat, quod tam aequinoctiorum, quam lunationum sedes, ut dictum fuerat, retrocesserint. Cum quibus si paschae locus retraheretur, aut, si intercalatis diebus, anni vel mensium exordia transferentur; omnis fastorum, annorum et temporum supputatio confunderetur. Quare, iudicio¹⁴⁰ meo, servandum est semel traditum a maioribus prae[T:44v]ceptum: ut retrocessio praedicta per veteres kalendarii notas signata sit antiquitatis tantae venerabile testimonium. Tum etiam, quia¹⁴¹ certum est, non posse Ecclesiam in hoc animadvertere ac speculari astronomicas minutias, suo tantum aureo numero, suaque dominicali nota contentam. Frustra igitur ac multo curiosius¹⁴², quam decebat, Paulus de Mildeburgo Foroseproniensis¹⁴³ episcopus ingenti volumine, Ioannes Regimontius¹⁴⁴, Ioannes Stoflerinus, Ioannes Lucidus, Petrus Pitatus: aliique quotidie super hac re disputant. Quippe qui magis ut ingenium ostentent, quam ut necessitati satisfaciant, laborant. Cognito igitut¹⁴⁵ die Paschae, retrocede per 46 dies, et invenies feriam 4 Cinerum. A qua per 17 dies rursum retrogradiens venies ad dominicam 70^mae146. Item a paschatae numeratis 40 diebus celebratur Ascensio. Et inde diebus decem exactis, Pentecoste. Post quam 11 diebus interiectis, occurret Eucharistia. Adventus Domini incipit in ea dominica, quae a 27 Novembris usque ad diem tertium Decembris occurit¹⁴⁷. Quatuor autem tempora ieiuniorum¹⁴⁸ occurunt¹⁴⁹ in feria quarta, sexta et sabbato post festum S.Luciae, post primam dominicam Quadragesimae, post Pentecosten, post festum S.Crucis in mense Septembri. Cyclus Indictionis innovatur ad Septembrem. Adde autem annis salutis instantibus terna[T:45r]rium, et aggregatum partire per 15. Nam residuum post divisionem indicat instantis anni Indictionem. Si nihil supersit, instat inductio 15. Nunc exponam tabellam cycli lunaris, epactarum, clavium, aequationis, et literae martyrologij ex¹⁵⁰ praehabitis quidem regulis contextam¹⁵¹.

[S:43]

[T:45v] De cyclo Paschali.

Cyclus Paschalis continet omnes diversitates in celebratione paschatis provenientes: quarum repititio fit in annis 532 qui numerus est minimus numeratus a cyclo solari et lunari, hoc est, a 28 et 19 a quibus dependet observationis paschalis regula¹⁵². Fuit autem initium cycli paschalis anno salutis 1273 finis autem erit anno salutis 1804. Nam in illo tam cyclus¹⁵³ Solis, quam Lunae, fuit unitas. In hoc autem uterque in anno sui circuitus postremo, Solis scilicet 28 Lunae 19. Ut igitur scias in hoc anno 1567 cyclum paschalem instantem, ab istuc numero minue 1272 et supererunt 295. Et tantus est hoc anno cyclus Paschae: per quem, si vis scire cyclum Solis, partire ipsum 295 per 28 et supersunt 15 et tantus est nunc cyclus solaris. Ut autem scias cyclum Lunae, partire eundem 295 per 19 et relinquentur 10 et tantus est¹⁵⁴ nunc cyclus lunaris. Quibus uti poteris, ut prius: hinc enim scies, literam dominicalem esse e et Pascha incidere in 30 diem Martij¹⁵⁵.

De dispositione temporum, et observationum.

Libamen in ceremoniis haebraicis constabat ex simila oleo mixta, et vino, quae cum hostia simul adolebantur. Iuge sacrificium quotidie fiebat sum[T:46r]ptu publico. Nam mane et vespere offerebatur agnus, pro quibus¹⁵⁶ nunc Ecclesia offert matutinas et vespertinas laudes. Solemnitates¹⁵⁷ hebraeorum¹⁵⁸ legales erant septem, scilicet Sabbatum, Neomenia, Phase, Pentecoste, festum clangoris, festum propitiationis¹⁵⁹, et Scenophegia. Sabbatum, id est, requies, vel septima dies: quia in ea Deus quievit ab opere, quod in sex praecedentibus diebus patraverat. Immolabantur duo agni, et cessabat omne opus. Neomenia, id est, Novilunium, principium mensium. Kalendae legales. Immolabantur vituli duo, aries unus, agni septem, et hircus cum libaminibus. Phase, id est, transitus 14 die mensis¹⁶⁰ primi, in memoriam transitus maris Rubri, quod¹⁶¹ festum dicitur Pascha, id est¹⁶², immolatio. Sequebantur 7 dies azymorum¹⁶³. In paschate [S:44] per singulas domos comedebatur agnus paschalis. Et in singulis diebus azymorum¹⁶⁴ offerebantur hostiae, quae in Neomenia, quarum prima et ultima solennis¹⁶⁵ erat. Pentecoste, id est, quinquagesima, quia exactis a Phase septem hebdomadis, celebrabatur in memoriam datae legis, quae 50 die ab exitu AEgyptii data fuit¹⁶⁶ Moysi: quod festum protelabatur per 7 dies, cum iisdem immolationibus, sicut Phase. Festum tubarum fiebat prima die mensis septimi, in qua buccinabant¹⁶⁷ cornibus pecorinis: quoniam ea die liberatus fuerat Isaac, ne immolaretur, et pro eo substitutus fuerat Aries. Immolabantur¹⁶⁸ vitulus, aries et agni sep[T:46v]tem, et VVS:hircus T:hircu cum libaminibus. Festum propitiationis 10 die mensis praedicti: quia tunc rediens Moyses ad populum, retulit Deum placatum super offensam vituli conflatilis, tunc ieiunabant, et sanguine vitulae ruffae expiabant tabernaculum, et immolabantur ea, quae in festo tubarum. Scenephegia, id est, tabernaculorum¹⁶⁹ constructio 15 die¹⁷⁰ dicti mensis per 7 dies habitabant¹⁷¹ in tabernaculis, in memoriam 40 annorum in deserto peractorum: octavo die fiebat collatio in pauperes: cum iisdem immolationibus, quibus in Phase, et Pentecoste. Et sabbatum quod in illis 7 diebus¹⁷² cadebat, sabbatum¹⁷³ magnum vocabatur.

De festis Novi Testamenti.

Non dubium igitur, quin¹⁷⁴ ab his legis veteris ceremoniis emanaverint festa temporis gratiae. Itaque nos christiani, pro sabbato quietis veteris, dominicam observamus: quae quietem aeternae vitae representat. Pro Neomenia, festum beatissimae Virginis, quae sicut Luna stellas, sic virgines et caelicolas dignitate praecellit. Pro Phase, Pascha resurrectsonis¹⁷⁵ , quae post cruentum vitae mortalis transitum, confert beatitudinem nunquam terminandam. Pro Pentecoste legis, charismatum Sancti Spiritus infusionem, et septiformis gratiae munera. Pro festo Clangoris¹⁷⁶ et Isaac liberati, martyrum victoriam ac¹⁷⁷ triumphum, iactura corporis, animae gloriam adeptorum. Pro festo propitiationis¹⁷⁸, confessorum memoriam, qui meritis et precibus veniam nobis procurant. Pro Scenophegia demum, templorum dedicationem, ne quid praetermittatur¹⁷⁹.

De distinctione temporum.

Distinguendus est et annus in partes, aut enim agimus tempus peregrinationis, aut distinctionis aetatum, aut adventus¹⁸⁰ expectati. Tempus peregrinationis potest esse duplex. Aut scilicet vitae contemplativae: et hoc agimus in eo intervallo, quod Epiphaniae et septuagesimae interiacet, in quo moralia leguntur. Aut vitae activae, quod representamus a Pentecoste ad Adventum, quando¹⁸¹ scilicet historiae regum et prophetarum recitantur. Tempus distinctionis aetatum agimus a [S:45] septuagesima ad Pascha. Nam in dominica septuagesimae representatur exordium Mundi et primae aetatis ab Adamo. In dominica sexagesimae, initium secundae aetatis a Noe. In dominica quinquagesimae, initium tertiae aetatis ab Abrahamo¹⁸². In dominica quadragesimae initium quartae aetatis a Moyse. In sexta dominica, initium quintae aetatis a Davide. In dominica de Passione, initium sextae aetatis a Christo Salvatore¹⁸³. Sic in paschate¹⁸⁴ representatur aetas septima, quae pertinent ad glorificationem. Et in eius octava universalis Resurrectio, et vita aeterna. Qui numerus aetatum repraesentatur etiam per numerum dierum septima[T:47v]nae secundum singulorum proprietatem, et planetarum, a quibus denominantur, qualitatem. Tempus expectationis repraesentatur¹⁸⁵ in Adventu. Et potest intelligi quadruplex adventus. Scilicet iudicii novissimi. Salvatoris mundum terrestrem visitantis¹⁸⁶, peccatorem reconciliantis. Et ad gloriam vocantis. Quae omnia et singula patent per lectiones et evangelia¹⁸⁷, quae¹⁸⁸ tunc in officio divino per dominicas recitantur: et essent pluribus verbis, et multo latius explicanda.

De festorum convenientia.

Quo autem ad festa particularia tangendae sunt et quaedam congruentiae. In primis congruum fuit, ut Pascha festorum praecipuum celebraretur, quando duo luminaria praecipua sunt in situ suo dignissimo, scilicet Sol in puncto aequinoctii verno: et Luna ex opposito in suo plenilunio. Pentecosten post septies¹⁸⁹ repetitam septimanam¹⁹⁰: propter septiformem septem charismatum gratiam. Item Christum lucis et veritatis¹⁹¹ authorem nasci decuit ad initium crescentis luminis, hoc est, in imo solstitio, et exordio solaris ascensus. Et perinde praecursorem eius, ad initium decrescentis lucis¹⁹², hoc est in aestivo solstitio, nascentem inferre Salvatoris adventantis praeconium. Quandoquidem hoc decrementum umbram ac figuram Veteris Testamenti terminabat. Illud vero lucis crementum exordium luminis ac significatae gratiae denotabat. Qui[T:48r]bus suppositis convenientissime sequitur, ut Virgo beatissima, ad aequinoctium vernum concepto divino Verbo, ad montana properaret, cognatam Helisabetam sub sexto mense gravidam visura¹⁹³, et trimestris visitationis officium exhibitura¹⁹⁴. Post haec¹⁹⁵ 40 dies a partu purificationem postulabat. Nam eiusdem Virginis natalem et conceptum oraculo innotuisse, constat. Demum, quando poterat ad gloriam assumi convenientius, quam ad id tempus, quo Virginis signum recipit Solem e regia domo prodeuntem? Sed Apostolorum ac discipulorum memoriae ita kalendarium, quasi stellae caelum, adornant. Et successive theologi caeteri ac pontifices. Matthias¹⁹⁶ diem intercalarem sortitus est, sicut ipse apostolicum numerum pro Iuda inter calatus supplevit. Philippus, et Iacobus, Maii mensis initium adorna[S:46]runt a maioribus denominati. Stephano¹⁹⁷, propter martyrii primatum, locus post Salvatoris natalem datus: subsequente Ioannis quamvis dilecti memoria. Caetera per authores Fastorum ac Martyrologii, Hieronymum, Bedam, Usuardum, Oponem, ac reliquos¹⁹⁸ Chronologos literis mandata et in notas signata¹⁹⁹ fuerunt.

De die Resurrectionis.

Notandum, quod secundum Dionysium abbatem, eiusque Computum, Christus passus est 26 Martii; cum pridie Pascha cum discipulus egisset. Nec mirum est, si plenilu[T:48v]nium per biduum, aut per triduum praecesserat. Nam propter inaequalitatem lunaris motus, non adamussim respondebat 14 luna festo. Sicut curiositas multorum credit. Itaque secundum verum et simplicem calculum, Christus passus est anno salutis currente 34 instante litera dominicali C aureo numero 16 die 26 Martij ita, ut 28²⁰⁰ mensis eiusdem, qui fuit dies dominicus resurrexerit. Falluntur ergo Paulus de Mildeburgo, Io. Lucidus et caeteri, qui aliter sentiunt, et annos ad propositum suum ex industria coaptant et torquent. Similiter regula Paschae, qua utimur, supponit vernum Aequinoctium ad 21²⁰¹ diem Martii, in quem cadit Luna 14 index infimae Paschae. Nunc vero sedem aequinoctiorum²⁰² retrocessere per dies 12 sedes autem lunationum per dies quinque inclusive. Utimur tamen sedibus antiquis per Dionysium abbatem statutis. Et haec regula servanda est, ut retrocessio talis sit testimonium statuti et antiquitatis. Sed et illud est consideratione dignum, quod in lege veteri Pascha celebrabatur 14 die mensis primi: nunc autem in tempore gratiae cadit (ut calculus poscit²⁰³) in 28²⁰⁴ diem Martii. Sic numerus ille 14 duplicatus²⁰⁵ evasit perfectus. Namque umbra in luce, figura in significato, et lex in gratia perficienda erat.

De retrocessione aequinoctiorum.

Differentia anni solaris, et anni usualis est causa [T:49r] retrocessionis aequinoctiorum in kalendario. Nam cum annus usualis sit dierum 3651/4 annus autem solaris habeat²⁰⁶ dies 365 horas 5 minutias 49 secundas 16 iam eorum differentia fit minutias 10 secundas 44 horae et tantum retrocedunt aequinoctia quotannis. Quo fit, ut in 400 annis per tres aut paulominus dies retrocedant. In quatuor vero millibus annorum per mensem ferme. In 24 millibus et quingentis annis per sex menses, aut per anni dividuum. In 49 tandem annorum millibus ad pristinam sedem redeant. Haec fortasse ratio movit Alfonsum, ut tantum temporis concederet uni revolutioni sphaerae nonae, ita ut in eo spatio Firmamentum repeteret suum trepidationis circulum, toties epicyclorum per capita Arietis: et Librae peragrato ambitu: praesertim cum congrueret numerus is septe[S:47]nario planetarum numero²⁰⁷: salvata interim per istam suppositionem motus stellarum apparentia: quod in primis est necessarium. Unde non temere communis Astronomorum Academia sequitur Alfonsi positionem, cum praesertim²⁰⁸ asservetur motuum connexio. Nam sic Sol, qui Lunae secundum eccentricum, duobus inferioribus secundum longitudinem, tribus superioribus secundum epicyclum, motus normam impartitur idem cum fixis etiam constellationibus istanc²⁰⁹ servat colligantiam, ut cum earum revolutione redirent per ambitum anni ad sedem pristinam aequinoctia²¹⁰. Eiusque semita ecliptica²¹¹ secundum illarum locata motum esset communis longitudinarium motuum mensura, et periodus, et [T:49v] latitudinum utrinque sumptarum exordium.

De horis canonicis.

Septem sunt horae canonicae²¹², iuxta illud, Psalmi: septies in die laudem dixi tibi. Matutinum, prima, tertia, sexta, nona, vesperae, completorium. Quoniam autem horae diei naturalis sunt 24 et laudes recitari solent tertia quaque hora; sequitur, ut horae canonicae debeant esse octo: scilicet tres nocturnae, totidem diurnae: et duae in crepusculis ortus et occasus. Nam laudes matutinae, et vespertinae sunt horae laudatoriae et extraordinariae: hoc est, extra numerum octonarium. Sic in totum conflantur horae canonicae decem. Ex tribus autem nocturnis prima recolit tempus legis naturae: ubi recitantur veteres historiae. Secunda commemorat tempus legis scripturae: ubi legi solent sermones monitorii. Tertia repraesentat²¹³ tempus legis gratiae: et tunc Evangelium incidens cum homelia pronunciatur. Dicendum et de tribus horis diurnis²¹⁴, scilicet tertia, sexta, nona: quae praedictis tribus nocturnis singulae singulis opponuntur. Harum tertia Spiritus sancti adventum, et Iudaeos, Crucifige, clamantes. Sexta Crucis elevationem, et Christi Ascensionem. Nona Salvatoris mortem, et eius ad inferos descensum reminisci videtur. Prima verae lucis ortum repraesentans, sequentium actuum suc[T:50r]cessum et incolumitatem praefatur. Completorium, Christi sepulturam recolens, noctis supervenientis tutamen et quietem postulat. Supersunt matutinae laudes, in quibus Praecursoris Christum annunciantis, et Agnum Dei demonstrantis praeconium, item expectatae lucis adventus cum laudatoriis Psalmis, et cantico prophetico celebratur. Dein vesperae tam instantis diei, ac solennitatis terminum claudunt, quam postriduani officii exordium (ut vetus scriptura praecipit) excipiunt. Ubi Maria Deum salutarem, eiusque potentiam ac misericordiam magnificat. Haec nunc summatim. Plura leges apud Theologos, ex quorum dictis Ioannes Ekius²¹⁵ optima ac necessaria quaeque carptim in Enchyridium²¹⁶ suum contulit. Et nota, quod horae canonicae²¹⁷ distinguuntur²¹⁸ per spacia²¹⁹ horarum temporalium ut similis fiat divisio longarum et brevium tam dierum, quam noctium.